Fiili, fiilimsiyi, sıfatı, adlaşmış sıfatı ve zarfı; durum, zaman, yer, miktar veya soru yoluyla niteleyen sözcüklere zarf denir.
Çok konuştu………… «Çok» sözcüğü fiili niteler.
Zarf fiil
Daha çok konuştu. «Daha» sözcüğü zarfı niteler.
zarf zarf fiil
Daha fazla elma yeme…. «Daha» sözcüğü sıfatı niteler.
zarf sıfat
Güzel gülen insanlar en çok acı çekmiş insanlardır……..«Güzel» sözcüğü fiilimsiyi niteler.
zarf sıfat-fiil
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi zarfı ve türünü bulmak kadar, zarfın hangi sözcük türünü etkilediği de önemlidir. “ ….hangisinde zarf, diğerlerinden farklı türde bir sözcüğü etkilemiştir?” gibibir soruda yukarıdaki ayrıntıya dikkat etmek gerekir.
ZARFLARIN ÇEŞİTLERİ
DURUM ZARFLARI
Cümlede durum, sebep, birliktelik, vasıta, amaç gibi anlamlar katan sözcük veya sözcük grupları durum zarfıdır. Fiile veya fiilimsiye «Nasıl, niçin, neyle, kimle, niye…» gibi sorular sorularak bulunur.
Seni iyi anladık.
Sinemaya onunla gidiyoruz.
Annemi görmek için geldiler.
UYARI: Zarflar fiil veya fiilimsileri etkilerden bu sözcüklerden hemen önce gelmek zorunda değillerdir. Cümlenin herhangi bir yerinde olabilirler.
Yavaşça kapıyı açsın.
Zarf fiil
UYARI: Durum zarfı olarak kullanılan sözcükler çoğunlukla niteleme sıfatı olarak da kullanılırlar. Bunları birbirinden ayırmak için sözcüğün ismi mi yoksa fiil veya fiilimsiyi mi nitelediğine bakmamız gerekir. Niteleme sıfatları yalnızca ismi niteler.
Güzel vakit geçirmişler. ….”Vakit” isim, “ güzel” de ismi nitelediği için sıfattır.
Yemekler güzel görünüyor……”Görünüyor” fiil, ”güzel” de fiili nitelediği için durum zarfıdır.
ZAMAN ZARFI
Cümlede zaman anlamı veren sözcük veya sözcük grupları, zaman zarfıdır. Fiile veya fiilimsiye «Ne zaman?» sorusu sorularak bulunur.
Toplantı için sabah yola çıkacak.
Sinemanın önünde saat sekizde buluşacağız.
Olimpiyatlar bu yaz yapılacakmış.
DİKKAT ET!
Zaman ifade eden bütün sözcükler zarf değildir. Cümlede kullanıldığı yere ve anlama göre sözcüklerin görevi değişebilir. Örneğin ;
«Sabah, insanın içine umut doldurur.» cümlesinde «sabah» sözcüğü bir zaman dilimini ifade eder ancak cümlede «ne zaman» sorusuna cevap vermediği için zarf değil isimdir.
«Uçağa sabah binecek.» cümlesinde ise «sabah» sözcüğü, «ne zaman» sorusuna cevap verdiği için zarftır.
MİKTAR ZARFI (AZLIK-ÇOKLUK ZARFI)
Cümlede «ne kadar» sorusuna cevap veren sözcük ya da sözcük gruplarıdır. Fiil, fiilimsi, sıfat, adlaşmış sıfat ve zarflara miktar, derecelendirme veya azlık-çokluk anlamı verir.
En başarılı iş insanı seçildin.
Söylediklerini pek anlamadık.
Bu telefonu hiç beğenmemiş.
Oraya varana kadar konuşmadık.
Bu kitabı çok daha fazla okumuş.
UYARI: “Daha” sözcüğü “henüz” anlamında kullanılıyorsa zaman zarfı, miktar bildiriyorsa miktar zarfıdır.
Beni daha aramadı…….zaman zarfı.
Bu pastadan daha verir misin?……..miktar zarfı
ÖNEMLİ NOT:
Miktar zarfları üstünlük zarfı, en üstünlük zarfı ve aşırılık zarfı olmak üzere üç başlıkta incelenebilir.
“daha”, üstünlük zarfıdır. “ en” en üstünlük zarfıdır. “çok, pek, gayet, fazla, az, biraz, azıcık, oldukça”vs… zarfları ise aşırılık zarfı olarak adlandırılır.
YER- YÖN ZARFI
Cümlede yer veya yön anlamı verirler. Yüklemi yer-yön açısından belirtirler. «Nereye» sorusuna cevap veren ileri, geri, aşağı, yukarı gibi sözcükler yer-yön zarfıdır.
Adam malları almak için aşağı indi.
İşçiler malları yukarı çıkardılar.
Arabanı biraz geri al.
DİKKAT ET!
Yer-yön bildiren sözcükler isim çekim eklerinden birini almışlarsa zarf değil isim olarak kullanılırlar.
«Adam malları almak için aşağıya indi.» cümlesinde aşağıya sözcüğü artık zarf değil isimdir.
UYARI: Yer-yön bildiren sözcükler ismi belirtirse niteleme sıfatı olurlar.
Yukarı mahallede yangın çıkmış.
Sağ kapıya yanaş ve aşağı kata in.
SORU ZARFLARI
Zarfı buldurmaya yönelik olan bütün sorular soru zarfıdır. Bunlardan bazıları ne zaman, nasıl, niçin, niye, ne kadar, ne, ….dir.
Bana bunu niçin yaptın?
Ona nasıl baktığını gördüm.
Bunu en son ne zaman izledin?
DİKKAT ET!
«Nasıl» sorusu cümlede kullanıldığı yere göre işlev değiştirebilir. Bazen soru sıfatı, bazen de soru zarfı olabilir. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim.
«Bu duvara nasıl bir boya alalım?» cümlesinde boya bir isimdir ve «nasıl» sözcüğü ismi niteleyen bir sıfattır.
«Bu duvarı nasıl boyayalım?» cümlesinde ise «boyayalım» fiilini niteleyen bir «nasıl» görüyoruz.Burada da «nasıl» bir soru zarfıdır.
DİKKAT ET!
«Ne» sorusu cümledeki kullanımına göre zamir, sıfat veya zarf olabilir.
Ne goldü ama!……..soru sıfatı
Bana ne aldın?………soru zamiri
Ne bakıyorsun öyle? ……..soru zarfı
YAPISI BAKIMINDAN ZARFLAR
Yapı bakımından zarflar basit, türemiş, birleşik ve öbekleşmiş olmak üzere dörde ayrılır.
- BASİT ZARFLAR
Kök hâlinde olan, ek almamış zarflardır: “yarın, gece, geç, dün, pek, az, fazla, sık, iyi, çok, hiç, sabah, akşam, henüz…”
Derse geç kalma!
- TÜREMİŞ ZARFLAR
Yapım ekiyle veya yapım eki gibi kullanılmış bazı çekim ekleriyle yapılmış zarflardır: “sabırlı, aylarca, önce, dostça, sınıfça, erken, sabahleyin, kışın, ilkin, ileri, soğuk, içeri, dışarı, aptalca, mosmor, sanıyorum, kaçta, koşarak, okumadan, gelince, şimdilerde…”
İlkin bu sorunu çözelim.
Öğretmen olacaksançok sabırlı olmalısın.
3. BİRLEŞİK ZARFLAR
Birden fazla kelimenin bir araya gelip kaynaşarak oluşturdukları zarflardır: “bugün, biraz, böyle, şöyle, birdenbire, niçin, ilk önce, nasıl…”
Onunla nasıl konuşacağını iyi düşünmelisin. (ne asıl)
Her şey bugün gerçekleşti.
Niçin konuşmuyorsunuz? (ne için)
4. ÖBEKLEŞMİŞ ZARFLAR
Birden fazla kelimenin farklı yollarla (ikileme, edat grubu, zarf-fiil grubu) bir araya gelerek oluşturdukları zarflardır: “hemen hemen, gece gündüz, er geç, ikide bir, aşağı yukarı, hemen şimdi, kırk yılda bir…
Bu filmi sabah akşam izliyorsunuz.
Üç aşağı beş yukarı beş yılda bu virüs biter.