Bütün bilimler bir bütün olmalarına rağmen dönemlere veya bölümlere ayrılmışlardır. Bunun nedenleri öğrenmeyi, öğretmeyi, incelemeyi ve araştırmayı kolaylaştırmaktır.
Edebiyat tarihi de dönemlere ayırırken milletin tarihi dönem içinde geçirdiği dil, din, coğrafya değişiklikleri ve ilişkide bulundukları kültürlerin uygarlık, dil ve edebiyatlarının etkilerini ölçüt olarak alır. Türk toplumu birçok savaş, göç ve kültürel değişim yaşamıştır. Doğal olarak yaşananlar da edebiyatı değiştirmiş ve geliştirmiştir. Yazıyı kullanmaları, Uygurların yerleşik hayata geçmesi, İslamiyet’in kabulü veya Tanzimat Ferman’ı edebiyatımızı etkilemiş ve tasnif edilmesinde birer ölçüt olmuşlardır. Edebiyatımızın birçok farklı sınıflandırması vardır. Ancak en geçerli olanı M. Fuat KÖPRÜLÜ’nün yatığı aşağıdaki sınıflandırmadır.
TÜRK EDEBİYATININ DÖNEM TABLOSU
Yukarıdaki tablonun oluşmasında etkili olan ölçütler;
-din anlayışı
-dil anlayışı
-kültürel değişim
-coğrafi değişim
-sanat anlayışıdır.
- Dil Anlayışı (Lehçe ve Şive Farklılığı ): Edebiyatın malzemesi dildir. Dildeki değişim ve gelişmeler edebiyat için belirleyici olur. İslamiyet öncesinde Öztürkçe kullanılırken İslamiyet’le birlikte Arapça ve Farsça sözcükler artmıştır. Böylece divan edebiyatı oluşmuştur. Bunun dışında zamanla lehçe ve şive farklılıkları da yaşanmıştır. Bu nedenle Azerbaycan şivesiyle Azerbaycan Edebiyatı, Kırgız şivesiyle Kırgız Edebiyatı vs. şeklinde farklı yönde gelişen edebiyatlar da gelişmiştir.
- Dinî Anlayış: Din toplum hayatını çok fazla etkileyen bir unsurdur. Toplumsal hayatı şekillendirdiği gibi edebiyatın da şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. İslamiyet öncesinde Türkler Şamanizm, Maniheizm ve Budizm dinlerine inanıyor ve edebi eserlerinde bu dinlerin etkisi görülüyordu. Türklerin İslamiyet’i kabulüyle Türk edebiyatında yepyeni bir dönem başlamış oldu. Hem konu hem de dil açısından İslamiyet’in etkileri derinden hissedildi.
- Kültürel Değişim: Edebiyat kültürün bir parçasıdır. Bu nedenle kültürde yaşanan değişimler edebiyatı direkt etkiler. 1839’da Tanzimat Fermanı ile birlikte başlayan Batılılaşma hareketi Türk edebiyatını da etkilemiş ve Batı etkisinde gelişen yeni bir dönem başlamıştır.
- Coğrafi Değişimler: Türkler Orta Asya’dan boylar halinde değişik kıtalara yayılmışlardır. Bu yayılma farklı şivelere ve farklı edebiyatların oluşmasına sebep olmuştur. Dil değişikliğinde de bahsettiğimiz gibi farklı coğrafi yerlerde yaşayan farklı edebiyatlar oluşmuştur: Azerbaycan edebiyatı, Özberk edebiyatı, Kazak edebiyatı gibi…
- Sanat Anlayışı: Sanat anlayışı, yaşanan döneme göre değişebilir. Bir dönem sanat bir araç olarak görülmüşken başka bir dönemde sanat amaç olarak görülmüştür. Edebiyatımızda Tanzimat döneminde “Sanat toplum içindir.” anlayışı varken Servet-i Fünûn döneminde ise “Sanat, sanat içindir.” Anlayışı belirleyici olmuştur.