- İsimlerden önce gelip onları şekil,renk,durum yönünden niteleyen veya soru, sayı, belgisizlik ve işaret yönünden belirten sözcüklere sıfat (ön ad) denir.
- Sıfatlar genellikle çekim eki almaz.
yaşlı kadın
- Sıfatlar sözcük gruplarında tamlayan olan sözcüklerdir.
kalabalık şehirler
tamlayan tamlanan
- Sıfatlar tek başlarına kullanılamaz. Bu nedenle sıfatın olduğu her yerde sıfat tamlaması vardır.
mavi umutlar sıfat tamlaması
sıfat
- Bir sıfat, birden çok ismi ya da birden çok sıfat bir ismi etkileyebilir.
Burası dar caddeleri ve sokakları olan bir mahalleydi
sıfat isim isim
Verda, dalgın ve sakar bir kadındı.
sıfat sıfat sıfat isim
- NİTELEME SIFATLARI
İsimleri durum, renk, şekil, biçim ve renk yönleriyle niteleyen sözcüklere
niteleme sıfatı denir. Niteleme sıfatları, varlıkların kendilerinde olan özelliklerini ortaya koyar. Niteleme sıfatları, isme sorulan «Nasıl?» sorusunun cevabı olan sözcüklerdir.
Küçük kardeşimle kare bulmacaçözüyorduk.
niteleme sıfatı isim nit.sıfatı isim
Kırmızı elmalara kimse dokunmadı.
Nit. sıfatı isim
Bozuk muslukları tamir etmeye çalışıyormuşsun.
Nit. sıfatı isim
Yuvarlak masa toplantıları her hafta yapılıyor
Nit. sıfatı isim
UYARI
Niteleme sıfatları ile durum zarfları birbiriyle karıştırılmamalıdır. Niteleme sıfatları ismi niteler. Durum zarfları fiil veya fiilimsinin durumunu bildirir.
Niteleme sıfatları da durum zarfları da «Nasıl?» sorusuna cevap verir.
«Nasıl?» sorusu isme sorulduğunda verilen cevap sıfat; fiil veya fiilimsiye sorulduğunda verilen cevap zarf olur.
2. BELİRTME SIFATLARI
Varlık ve kavramları işaret, belgisizlik, sayı ve soru yönlerinden belirten sıfatlara belirtme sıfatı denir.
İsme «hangi, kaç, kaçıncı, kaçar» gibi sorular sorulduğunda alınan cevap belirtme sıfatıdır.
Belirtme sıfatları; sayı, işaret, belgisiz ve soru olmak üzere dört grupta incelenebilirler.
A. İŞARET SIFATLARI
Adları işaret yoluyla belirten, onları gösteren sıfatlara işaret sıfatı adı verilir. En çok kullanılan işaret sıfatları «bu, şu, o, diğer, öteki, öbür, böyle, şöyle, öyle» sözcükleridir. Bu sıfatlar, isme sorulan «Hangi?» sorusuna cevap verir.
Bu şehirler ülkenin en kalabalık şehirleridir. (Hangi şehirler? bu)
işaret s. İsim
Eşyaları diğer odaya taşıyın.
işaret s. İsim
Böyle bir kara sevda kara toprakta biter.
işaret s. İsim
UYARI
«Bu, şu, o, diğer, öteki,öbür» sözcükleri bir isimden önce gelip o ismi belirtirse sıfat olurlar.
Öteki kitabı alsaydın.
Öbür komşu daha çok konuşuyor.
Diğer mağazamızda var.
Bu vazo en güzeli.
İşaret s. isim
Ancak bu sözcükler bir ismin yerine kullanılırlarsa zamir olurlar.
Öteki daha iyi.
Öbürü daha çok konuşur.
Diğerinde var.
Bu, en güzeli.
İşaret zamiri
UYARI
«O» sözcüğü üzerinde durulması gereken bir sözcüktür. Kullanıldığı yere göre farklı görevler yapabilir ve farklı sözcük türüne dönüşebilir. İsmin önüne gelip o ismi işaret yoluyla gösterirse işaret sıfatıdır.
O kaset parçalandı bir kere.
İşaret s. İsim
Bir insanı işaret yoluyla gösteriyor ve o insanın adı yerine kullanılıyorsa kişi zamiri olur.
O, otobüse yetişmek için çok koşturdu.
Kişi zamiri
İnsan dışı bir varlığı veya nesnenin işaret amacıyla yerine kullanılıyorsa işaret zamiridir.
O parçalandı bir kere.
İşaret zamiri
B. BELGİSİZ SIFAT
İsimlerin önüne gelerek isimleri belli belirsiz şekilde belirten sözcükler, belgisiz sıfatlardır.
« Bir, hiçbir, birçok, pek çok, az, çok, bazı, birtakım, biraz, bütün, tüm, her, kimi, herhangi bir, çoğu, fazla, nice, falan, birçok…» gibi sözcükler ismi belirsizlik yönüyle niteler.
Geçen ay birkaç dergi aldım.
Belgisiz s. İsim
Bazı yalanlar güzel, bazı gerçekler acıymış.
Belgisiz s. İsim Belgisiz s. İsim
Çoğu insan eve kapanmayı sevmez.
Belgisiz s. İsim
Hiçbir yüz güzel değil senin yüzünden
Belgisiz s. İsim
Birtakım işler çeviriyorlar, bakalım.
Belgisiz s. İsim
UYARI
“Bazı, birkaç, hiçbir, kimi, başka,fazla, birçok, çok,bir” gibi belirsizlik bildiren sözcükler ismi belirtirse belgisiz sıfat, çekim eki alıp ismin yerine kullanılırsa belgisiz zamir olur.
Bazı insanlar müzik dinlemekten çok hoşlanır. (“insan” ismini belirttiği için belgisiz sıfat)
Bazıları müzik dilemekten çok hoşlanır. (ismin yerine kullanıldığı için belgisiz zamir.)
Birkaç öğrenci ödev yaptı. (“Öğrenci” ismini belirttiği için belgisiz sıfat)
Birkaçı ödev yaptı. (İsmin yerine kullanıldığı için belgisiz zamir)
C. SAYI SIFATLARI
Varlıkları sayı yönünden belirten sıfatlardır. İsimlere “kaç, kaçar, kaçıncı, kaçta, kaç…”vb. soruları sorularak bulunur. Sayı sıfatları kendi içinde “asıl sayı sıfatları, sıra sayı sıfatları, kesir sayı sıfatları ve üleştirme sayı sıfatları” olmak üzere dörde ayrılır.
- Asıl Sayı Sıfatları
Varlıkların sayısını kesin olarak belirten sıfatlardır. İsme «kaç» sorusu sorularak bulunur.
Derse on iki öğrenci katılıyormuş.
Otelde iki kişi beş gün kalacaklarmış.
Asıl s.s isim asıl.s.s. isim
UYARI
- «BİR» sözcüğü dikkat edilmesi gereken bir sözcüktür. Çünkü kullanıldığı yere göre sayı sıfatı, belgisiz sıfat ve niteleme sıfatı olarak karşımıza çıkabilir.
- «Bir» sözcüğünün yerine başka sayı getirilebiliyorsa sayı sıfatı, getirilemiyorsa belgisiz sıfattır.
- Sanatçının videosu, bir günde bir milyon izlendi. (sayı sıfatı)
- Bir gün herkes onu tanıyacak. (belgisiz sıfat)
- «Bir» sözcüğü, «aynı, benzer» anlamında kullanıldığında niteleme sıfatı olur.
- İkimiz de bir boydayız. (niteleme sıfatı)
- Hepimiz bir aileden geliyoruz.(niteleme sıfatı)
- Sıra Sayı Sıfatı
Varlıkların sırasını belirten sıfatlardır. İsimlere sorulan «Kaçıncı?» sorusunun cevabıdır. «Birinci,ikinci,sonuncu, ilk,orta, ortanca vs…» sıra sayı sıfatlarındandır.
Hasta, onuncu günde taburcu oldu.
Sıra s.s. isim
Ailenin ortanca çocuğuyum.
Sıra s.s. isim
Listenin ilk sırasında siz varsınız.
Sıra s.s. isim
Anketin sonuncu sorusunu anlamadık.
Sıra s.s. isim
- Üleştirme Sayı Sıfatı
Varlıkların eşit bölümlere ayrıldığını gösteren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarına getirilen “ar,er” ekleriyle yapılır. İsme sorulan “Kaçar?” sorusuna cevap verir.
Ayda iki-ş-er kitap okuyoruz. (Ek –er’dir. Ş, kaynaştırma sesidir.)
Üleştirme s.s. isim
Hepiniz on-ar soru çözünüz.
Üleştirme s.s. isim
- Kesir Sayı Sıfatı
Varlıkların parçalarını, bütüne göre oranlarını gösteren sıfatlardır. İsme sorulan «Kaçta kaç?» sorusuna cevap verir.
Sezon sonu ürünlerinde yüzde yetmiş beş indirim yapmışlar.
kesir sayı s. isim
Çocuk her gün yarım ekmek yiyormuş
Kesir s.s. isim
Çeyrek altın kaç lira oldu acaba?
kesir s.s. isim
ÖNEMLİ NOT
Bir topluluğu bildiren sıfatlar da sayı sıfatları içinde değerlendirilebilir. Bunlara «topluluk sayı sıfatı» denir. Bunlar, asıl sayı sıfatlarına getirilen «-ız,-iz,-uz,-üz; lı,-li,-lu,-lü» ekleriyle yapılır.
İkiz kardeşi, ona hiç benzemez.
İkili görüşmeler haftaya başlayacak.
D) SORU SIFATLARI
Varlıkların durumlarını, yerlerini, sayılarını soru yoluyla belirten sıfatlara soru sıfatı denir. «Nasıl, hangi, kaç, kaçıncı, kaçar, kaçta kaç, ne?» soru sözcükleri soru sıfatı olarak kullanılabilir. Soru sıfatlarının cevabı çoğunlukla sıfattır.
Onunla hangi konuda tartıştınız?
Duvara nasıl bir tablo alacaksınız?
Bu işi kaç yıldır yapıyoruz?
Binanın kaçıncı katında bulunuyorlar?
PEKİŞTİRME SIFATLARI
Anlam bakımından pekiştirilmiş sıfatlardır. Sıfatlarda pekiştirme farklı yöntemlerle yapılır.
- Sözcüğün ilk sesli harfine kadarki kısmına alınıp «m,p,r,s» pekiştirme seslerinden biri getirilir. Böylece bir hece oluşturulur.
Be-m- beyaz gömlek, di-p-diri surat…
- İkilemelerin bir ismi nitelemesiyle yapılır.
doğru dürüst söz, kırık dökük eşya…
- «mi» soru edatıyla pekiştirme yapılabilir.
şirin mi şirin bebek, sıcak mı sıcak kahve…
KÜÇÜLTME SIFATLARI
Sözcüklere «-ce,-cik, -cek, -msi, -mtrak» ekleri getirilerek yapılan sıfatlara küçültme sıfatı denir. Bunlar aynı zamanda niteleme sıfatıdır.
Büyükçe bir kutunun içinde göndermiş hediyeni.
Kısacık saçları vardı.
Ekşimsi elmaları daha çok seviyoruz.
Yeşilimtrak gözlerle batı etrafına.
UNVAN SIFATLARI
İnsanların adlarına takılan saygı ve tanıtma sözcükleridir. Bunlar bir çeşit niteleme sıfatıdır. Bu sıfatlar bazen isimden önce, bazen isimden sonra, bazen de hem isimden önce hem de sonra kullanılır.
- Şehzade Mustafa, Bekçi Bekir
- Ayşe Teyze, Hülya Hanım
- Doktor Meltem Hanım, Öretmen Hakan Bey
SIFATLARDA ADLAŞMA (ADLAŞMIŞ SIFAT)
Bazen, niteleme sıfatının nitelediği isim kullanılmayabilir. Bu durumda niteleme sıfatı, isim görevi üstlenir. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir.
İhtiyar adamı hemşire ameliyathaneye aldı…..niteleme sıfatı
İhtiyarı, hemşire ameliyathaneye aldı……adlaşmış sıfat
İyi ile kötünün mücadelesi hep devam edecek…..adlaşmış sıfat
Adam tezgahtaki çürükleri ayıkladı.—–adlaşmış sıfat
YAPILARINA GÖRE SIFATLAR
Sıfatlar yapılarına göre basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır.
Basit Sıfatlar: Bu sıfatlar yapım eki almayan veya bileşik olmayan sözcüklerdir.
İyi kitapları okurum hep.
Dar alanlarda kalamıyordu.
Bu saatlerde onu bulamazsın.
Türemiş Sıfatlar: İsim veya fiil kök veya gövdelerine yapım eki getirilerek oluşturulan sıfatlardır.
Etrafa yanık kokusu yayıldı.
Küresel ısınma başımıza bela olmaya başladı.
Tuzlu krakeri hiç sevmem.
Birleşik Sıfatlar: En az iki sözcükten oluşup ismi niteleyen sözcüklere birleşik sıfat denir. Birleşik sıfatlar; kurallı birleşik sıfatlar ve kaynaşmış birleşik sıfatlar olmak üzere iki grupta incelenebilirler.
a. Kaynaşmış birleşik sıfatlar
Anlamca kaynaşmış sıfatlardır. Birden fazla kelimenin sözlük anlamlarından az ya da çok uzaklaşarak, aralarına ek ya da kelime girmeyecek şekilde birleşerek oluşturdukları sıfatlardır.
Herhangi bir konu açamıyorduk.
Sineksavar ilaçlar da satılıyor.
Biraz zaman gerek birbirimizi tanımaya.
b.Kurallı birleşik sıfatlar
Çeşitli yollarla oluşurlar:
Sıfat tamlaması + “-li” yapım eki
kısa boylu insanlar, hassastır.
İki kapılı bir handa gidiyorum gündüz gece
Kırık kalpli insanlar tehlikelidir.
Sıfat tamlaması + “lık” eki
beş paralık adam gibi davranma
Üç günlük dünya, üzülemye değmez.
İsim + iyelik eki + sıfat
Böyle yüreği geniş aile görmedim.
Saçı kısa kadınlar güçlüdür.
Rengi soluk bir kazak giymişti.
Takısız isim tamlaması + “-li” yapım eki
Taş bağırlı dağlar mısın?
İyi yürekli penses sonunda elmayı yedi
Yeşil maskeli dev onları çok korkutmuştu.
İsim + “-den” ayrılma hâl eki + isim-fiil
ahırdan bozma okullarda ders görüyorlar.
kulaktan dolma bilgilerle hareket etme.
İkileme + isim
evsiz barksız insanlarımız, tatsız tuzsuz işlerimiz, irili ufaklı eşyalar…
İsim + ek + fiilimsi + isim
sözünü bilir kadınlar her zaman kazanır.
İşini bilir öğrenciler yetiştirirdi.
Deyim + isim
cana yakın arkadaşlar, çenesi düşük insan…
SIFAT TAMLAMALARI
- Bir veya birden fazla sıfatın bir ismi nitelemesi veya belirtmesiyle oluşan sözcük gruplarına sıfat tamlaması denir.
- Sıfatlar birden çok ismi niteleyebilir veya belirtebilir.
Usta şair ve yazarlar bu fuara katılmadı.
Niteleme s. İsim isim
Bu öğretmen ve öğrenciler çok güzel bir oyun sahnelediler.
Belirtme s. isim isim
- Birden çok sıfat bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir.
Muhteşem, parıltılı, bembeyaz bir ay ışığında karşılaştık seninle
Niteleme s. Niteleme s. Niteleme s. isim
Bütün bir yıl çalıştık, çabaladık.
Belirtme s. Belirtme s. isim
- Bir isim hem niteleme hem de belirtme sıfatı alabilir.
Bu eski kitapları ne yapalım?
Belirtme s. Niteleme s. isim
Solgun birkaç çiçek koydu vazoya.
Niteleme s. Belirtme s. isim