SERBEST NAZIM VE TOPLUMCU ŞİİR

Serbest Nazım; genellikle ölçü ve kafiyeye bağlı bulunmayan, dizelerindeki hece sayısı değişik olan şiirlerdir.

Serbest nazım, Fransız sembolistleri arasında yayılmış; İtalyan şair Marinetti’nin fütürizmin ilkelerini belirlenmesinden sonra toplumcu şiirle kaynaşmıştır. Rus şair Mayakovski ile de gelişmiştir.

Servet-i Fünûn edebiyatında serbest müstezatın kullanılması, serbest şiir yolunda atılmış ilk adımdır. Tevfik Fikret, serbest müstezatı geliştirerek şiiri düzyazıya yaklaştırmış, Ahmet Haşim de dizeyi kırarak serbest söyleyişe ulaşmak istemiştir. Sonrasında Nazım Hikmet ölçü ve uyağı da atarak Türk şiirini kökten değiştirmiştir.

Serbest nazımlarda ahenk,  aliterasyon ve asonanslarla sağlanır. Serbest nazmın belirginleşmiş bir kuralı yoktur.

Toplumcu Şiir; halkı ve halkın sorunlarını anlatan şiir türüdür. Nazım Hikmet ve Rıfat Ilgaz’ın şiirleri buna örnektir. Materyalist dünya görüşü üzerine temellendirilmiş ve Marksist ideolojiyle de şekillendirilmiştir. Toplumcu şiir, düşünsel arka planını,  Karl Marx’ın “Das Capital” adlı eserinden alır.

Yirminci yüzyılın başlarında, neredeyse tüm dünyada eşzamanlı olarak gelişen siyasal ve toplumsal hareketlere bağlı olarak yeni bir edebiyat akımı doğar. Toplumsal gerçekçilik ya da sosyalist gerçekçilik adı verilen bu akım; şiirden, edebiyatın ve sanatın her alanına kadar geniş bir yelpazede etkisini gösterir. Emekçilerin sorunlarını, emek-sermaye çelişkisini ve yaşamsal kaygılarını konu alan bu akım, “toplum için sanat” görüşünü temsil eder.

SERBEST NAZIM VE TOPLUMCU ŞİİRİN ÖZELLİKLERİ:

*Pragmatik, yani faydacı şiirdir. Toplumu ve toplum sorunlarını dile getirir.

*Şiir tezlidir, savunulan bir görüş vardır ve bu görüş kendini şiirde belli eder.

*Yani ideolojiktir. Materyalist, Marksist ve sosyalist dünya görüşlerinden beslenir.

*Şair, toplumun bir parçası olduğu için şiirlerini toplumsal bir kaygı ile yazmalıdır.

*Şair ancak toplum şiirleri yazarak kendini geliştirebilir.

*Sanat, değişen sanayi toplumuna ayak uydurmalı; şiirde, makine sesleri, fabrika görüntüleri duyulmalıdır.

*Bireysellikten önce kolektiflik vardır. Yani “Sanat, tolum içindir.” anlayışı hâkimdir.

*Şekil olarak olgunlaşıncaya kadar “halkçılık – köycülük – işçi” kavramları etrafında gelişmeye devam eder. “Baskı, başkaldırı, sömürü, emek” gibi konular işlenmiştir.

*Dilin harekete geçiren gücünden, etkisinden yararlanılmıştır.

 *Söylev üslubundan yararlanılmıştır. Geniş kitlelere hitap etmek, onları harekete geçirmek için yazılmıştır.

*Yöresel ifadelerin de yer aldığı somut ve nesnel şiirler ortaya konmuştur.

*Şiirde biçimden çok içeriğe önem vermişler bu sebeple de ölçüsüz, kafiyesiz şiirler yazmışlardır. *O güne kadar görülmemiş, denenmemiş bir görsellik, karmaşık biçimli teknikler barındırır. Dizelerde “paralellik, simetrik akışlar, kırılmalar, sapmalar” vardır.

 *Gelecekçilik (Fütürizm) akımından etkilenmişlerdir.

* Serbest Nazım Ve Toplumcu Şiirin Önemli Temsilcileri: Nâzım Hikmet, Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin, Ceyhun Atuf Kansu, Ahmed Arif, Ercüment Behzat Lav, Arif Damar, Şevket Süreyya Aydemir, Vedat Nedim Tör, Enver Gökçe, Şükran Kurdakul, Mehmet Başaran

Gelecekçilik (Fütürizm): 20. yüzyılın başlarında İtalya’da ortaya çıkan bu akımın sanatçıları, şiirde temel öğelerin cesaret, isyan ve cüret olduğunu savunmuşlardır. Edebiyatın durgun değil hareketli, barışçıl değil kavgacıl olmasını istemişlerdir. Savaşı övmüşler ve geçmişi kötülemişlerdir. Türk

Edebiyatında Nazım Hikmet, ünlü Rus şairi gelecekçi Mayokovski’den etkilenmiştir.

Edebiyatta fütürizmin kurucusu Marinetti’dir (Marinetti). Fütüristler sanat anlayışlarını 1909 yılında Figaro gazetesinde yayımladıkları bir bildiriyle ortaya koymuşlardır. Özgürce seçilen kelimeler, kuralsız anlatım, otomatik yazı fütüristlerin kullandıkları biçimsel ögelerdir. Fütürizm bu nitelikleriyle dadaizm ve sürrealizm akımlarını da etkilemiştir. Fütürizm; modern hayatın hareketliliğini, ilerlemeyi, değişimi ve hızı yüceltmiştir. Fütürist sanatçılar; sanatın, hareketsizliği değil hızı, dinamizmi ve makineyi anlatması gerektiğini savunmuşlardır. Sovyet yazar Mayakovski (Maykovski), fütüristlerle dostluk kurmuş ve Sovyet düşüncesini yücelten serbest vezinli şiirler yazmıştır. Nâzım Hikmet, Mayakovski’den etkilenerek Türk edebiyatında bu akımın özelliklerinin görüldüğü şiirler yazmıştır.

Serbest Nazım ve Toplumcu Şiirin Önemli Temsilcileri

1. NAZIM HİKMET
2. Nâzım Hikmet, Cumhuriyet Dönemi şiirimizde toplumcu gerçekçi şiir anlayışının ilk temsilcisi kabul edilir.
3. Bu şiir anlayışının önemli özellikleri; biçimde “serbest şiir” anlayışını kullanmak ve yaygınlaştırmak, içerikte ise ideolojik ve siyasal konuları işlemektir
4. Divan, halk ve Batı edebiyatı nazım şekillerinin ölçü, kafiye, mısra kümelenmesi gibi kurallarını dikkate almayan; Batı’dan alınan bir nazım biçimi olan serbest nazmı Türk edebiyatında kullanan önemli isimlerden biridir.
5. Rusya’daki öğrenim yıllarında Fütürist şair Mayakovski’nin sanat görüşünü benimsemiş, ölçülü ve uyaklı şiiri bırakmıştır.
6. Rusya’dan döndükten sonra öz, biçim ve tema bakımından yeni şiirleriyle serbest nazmın ve toplumcu şiirin ilk örneklerini vermiş; bu yönüyle pek çok şairi etkilemiştir.
7. Şiir dışında roman, tiyatro, masal, mektup gibi türlerde eserler vermiştir.
8. İlk şiirlerini ölçülü ve uyaklı yazmıştır. Sonrasında serbest şiir yazmıştır.
9. Türk şiirinde o güne kadar görülmeyen sessel unsurları, karmaşık biçimli teknikleri kullanarak somut ve nesnel bir şiir anlayışı meydana getirmiştir.
10. Şiirlerinde sadece cümlelerin ilk harfini büyük yazmış, art arda gelen ve tek cümle olan dizelerde büyük harf kullanmamıştır.
11. Şiirlerinin özellikle vurgulu bölümlerinde, cümle ve sözcüklerin bölündüğü görülür.
12.  “Memleketimden İnsan Manzaraları” ve Kuruluş Savaşı’nı anlattığı “Kuvayı Milliye Destanı” önemli eserlerindendir.

• Şiir: 835 Satır, Jokond ile Si-Ya-u, Memleketimden İnsan Manzaraları, Kuvayı Milliye Destanı

2. RIFAT ILGAZ

• Toplumcu gerçekçi ve çok üretken bir şair ve yazardır.
• İlk şiirlerini eski biçimde yazmış  ve bireysel temaları işlemiştir. Bu şiirlerini kitaplarına almamıştır.
• Rıfat Ilgaz, II. Dünya Savaşından itibaren romantik anlayıştan toplumcu bir anlayışa yönelmiştir.
• Özellikle 1940’lı yıllarda yoksulların yaşamlarını anlattığı şiirleriyle, toplumcu gerçekçi şairlerin önemli temsilcilerindedir.
• Köyden kente göçü, işçinin durumunu, geçim sıkıntısı çeken memurlar, emekliler, kapıcılar, mahalle sakinleri ve kimsesizleri anlatır.
• Sade bir dille ve haşk deyimlerini de kullanarak şiirler yazan Ilgaz’a göre şiirde, her şey açık açık söylenmelidir.
• “Markopaşa” dergisinde mizahi yazılar yazmıştır.
• En önemli eserlerinden olan Hababam Sınıfı, başlangıçta tiyatro olarak yayımlanmıştır.

• Şiir: Sınıf, Yaşadıkça, Devam, Bütün Şiirleri

3. CEYHUN ATUF KANSU

• Önceleri halk şiirinden etkilenen şair, 1940’lı yıllarda toplumcu gerçekçi şiire katılarak serbest şiirler yazmaya başlamıştır.
• Şiirlerinde Anadolu insanının dertlerini, özlemlerini, anılarını, acılarını; çocukların hüzün ve acılarını işlemiştir.
• Şiirlerinde halk deyişlerinden yararlanır.
• İnsan ve çocuk sevgisi, hoşgörü, doğa, bağımsızlık şairin en çok işlediği temalardır.
• Şiirleri dışında makale, hikâye, deneme türlerinde de yazan sanatçı, “Dünyanın Bütün Çiçekleri”, “Kızamuk Ağıdı” adlı şiirleriyle sevilmiştir.

• Şiir: Bağbozumu Sofrası, Bağımsızlık Gülü, Sakarya Meydan Savaşı, Yanık Hava

4. ERCÜMENT BEHZAT LAV

• Hece ölçüsünü hiç kullanmamış, hep serbest nazımla yazmıştır.
• Şiirlerinde fütürizm, kübizm ve sürrealizmin etkileri görülür.
• Şiirleri: S.O.S. Kaos, Açıl Kilidim Açıl, Mau Mau, Üç İstanbul

    5. ARİF DAMAR

• Şiirde içeriğe olduğu kadar biçime de önem vermiştir.
• Titiz bir dil işçisidir.
• Mücadele etmek, geleceğe güvenle bakmak, yaşama sevinci, umut gibi temaları işlemiştir.
• Zaman içinde bazı şiirlerinde imgeye ağırlık vermesiyle ikinci Yeni’ye yaklaştığı görülür.

6. ŞÜKRAN KURDAKUL

• İlk şiirlerinde bireysel temaları işlemiştir.
• Duyarlı, coşkulu ve söylev gücü yüksek toplumcu şiirlerinde özgürlük, ulusal kurtuluş ve sömürü gibi temaları işler.

7. HASAN İZETTİN DİNAMO

• İlk şiirlerinde Beş Hececiler’den etkilenmiş ve bireysel konuları işlemiştir.
• Daha sonra Nazım Hikmet’in etkisiyle serbest tarzda toplumcu şiirler yazmaya başlamıştır.
• Hikaye ve romanlarıyla da ünlüdür.