Romanlar genel olarak konularına ve yansıttıkları edebî akımlara göre sınıflandırılır.
KONULARINA GÖRE ROMANLAR
Macera (serüven) romanı: Günlük hayatta az rastlanan, ilgi çekici olayları okuyucuda heyecan ve merak uyandıracak biçimde anlatan roman türüdür. Alexandre Dumas’ın Monte Cristo Kontu ve Daniel Defoe’nin Robinson Cusoe adlı romanlar bu türün en ünlü örnekleridir.
Sosyal roman: Sınıf çatışması, geçim sıkıntısı, göç gibi toplumsal ve ekonomik sorunları veya birtakım töreleri ele alan roman türüdür. Töre romanı, tezli roman ve köy romanı olarak üçe ayrılabilir. Daha sonraları tezli roman ayrı bir tür olarak da alınmaya başlanmıştır. Reşat Nuri’nin Yaprak Dökümü, Zülfü Livaneli’nin Mutluluk, Nabizade Nazım’ın Karabibik romanları sosyal romana örnek verilebilir.
Tezli roman: Toplumsal veya siyasal bir sorunu konu edinen, bir tez içeren roman türüdür. Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban kitabı bir tezli romandır.
Bilim kurgu romanı: Gelecekte olabilecek olayları bilimsel bir yaklaşımla, hayal gücünü de kullanarak anlatan roman türüdür. Isaac Asimov’un Ben Robot, Jules Verne’nin Aya Yolculuk, Denizler Altında Yirmi Bin Fersah, Dünyanın Merkezine Yolculuk eserleri birer bilimkurgu romanlarıdır.
Tarihî roman: Tarihî olayları ve kişileri konu alan roman türüdür. Tarık Buğra’nın Küçük Ağa, Namık Kemal’in Cezmi, Turgut Özakman’ın Şu Çılgın Türkler tarihi romana örnektir.
Fantastik roman: Gerçeküstü olay, kişi ve yerleri konu alan roman türüdür. J.J.Tolkien’in yazdığı Yüzüklerin Efendisi ile Rowling’in yazdığı Herry Potter bu türün en iyi örnekleridir.
Psikolojik roman (tahlil romanı): İnsanın iç dünyasını, bilinçaltını, olayların insanın ruh dünyasına etkilerini anlatan roman türüdür. Mehmet Rauf’un Eylül, Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu veya Yalnızız kitapları psikolojik romanlardır.
Polisiye roman: Polisiye olayların konu edildiği; aksiyon, gizem, heyecan, korku vb. ögeler içeren roman türüdür. Edebiyatımızda Ahmet Ümit, bu türün çok iyi örneklerini vermektedir. Patasana, Beyoğlu Rapsodisi, Kırlangıç Çığlığı türün güzel örneklerindendir.
Egzotik roman: Uzak ve yabancı ülkelerin doğa ve insanlarını konu edinen roman türüdür. Pierre Lotti’nin İzlanda Balıkçısı iyi bir örnektir.
Biyografik veya Otobiyografik Romanlar: Kişinin kendi hayatını veya farklı alanlarda ünlü kişilerin hayatlarını anlattığı romanlardır. Oğuz Atay’ın Bir Bilim Adamının Romanı, Şevket Süreyya Aydemir’in Tek Adam, Osman Balcıgil’in Yeşil Mürekkep adlı romanları birer biyografik romandır.
Aşk Romanları: Genel olarak aşkı işleyen romanlardır. Elif Şafak’ın Aşk, Turgut Özakman’ın Romantika, Orhan Pamuk’un Masumiyet Müzesi bu türün güzel örnekleridir.
YANSITTIKLARI EDEBÎ AKIMLARA GÖRE ROMAN ÖRNEKLERİ
Klasik roman: Klasizmin özelliklerini yansıtan romanlardır. Türk edebiyatının ilk çeviri roman özelliğini taşıyan Fénelon’un Télémaque romanı bir klasik romandır.
Romantik roman: Konusunu mili ve dini kaynaklardan alan, kişilerin tek yönleriyle ele alındığı ve tesadüflerin çokça olduğu roman türüdür. Sefiller-Victor Hugo , Namık Kemal’in İntibah romanları romantiktir.
Realist roman: Gerçekçiliğin ön planda olduğu, teknik kusurların azaldığı, betimlemelrin çok olduğu romandır. Kırmızı ve Siyah-Stendhal, Dostoyevski’nin Suç ve Ceza, Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası, Halit Ziya’nın Mai ve Siyah ile Aşk-ı Memnu romanları realist türdedir.
Natüralist roman: Realizmin daha da gelişmiş türüdür. Determinizm ve soyaçekimin önem kazandığı roman türüdür. Émile Zola’nın Nana, Meyhane, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Şıpsevdi, Nabizade Nazım’ın Zehra eserleri bu türün güzel örnekleridir.
Egzistansiyalist roman: Var oluşu sorgulayan ve hiçlik üzerinde de kafa yoran bir roman türüdür. Sartre’nin Bulantı veya Albert Camus’un Yabancı adlı romanları birer Egzistansiyalist romandır.
Modern roman Klasik romandan konusu, tekniği ve amacı bakımından ayrılır. Bu roman anlayışının ortaya çıkışında Freud ve psikanalizin büyük etkisi vardır.
Modern roman, 20. yüzyılın başlarında romanın geleneksel temel yapısı olan olay örgüsü, zaman, mekan, kahraman gibi öğelerinin değiştirilmesiyle ortaya çıkan yeni bir biçim anlayışının ürünüdür.
Ölçütü ise doğrudan içerik ve yayımlandığı zaman diliminden çok, değişen gerçeklik karşısında romanın anlatım aracı olarak seçtiği yeni biçim öğeleri yanında iç monolog, bilinç akımı gibi anlatım teknikleridir.
James Joyce’un Ulysses (Yulises) en iyi örnektir.James Joyce’un Ulysses (Yulises) en iyi örnektir.
Postmodern roman: Gerçeklikten çok kurmaca ön plandadır. Son, genellikle belirsizdir. Bütünlük yerine parçalanmışlık öne çıkar. Somut gerçeklik ile soyut gerçeklik iç içedir. Ciddi duruşa karşı alaycı tutumu benimser. Gerçek yaşamda karşılaşılan kişilerle hayal dünyasının kişileri, masal kişileri, çizgi film kahramanlaarı birlikte verilebilir. Umberto Eco’nun Gülün Adı, Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar, Yusuf Atılgan’ın Anayurt Oteli birer postmodernist romandır.