Bilimsel ve toplumsal konularda; siyaset, ekonomi, sanat, spor vb. alanlarda yazılan, açıklayıcı
veya yorumlayıcı niteliği olan gazete veya dergi yazılarına makale denir. Gazete, dergi ve internette yayınlanır. Ayrıca herhangi gerçeği açıklığa kavuşturmak, bir konuda görüş ve tezler ortaya koymak ve bir hipotezi savunmak, desteklemek için yazılmış olan yazılara da makale denir.
Makale yazarken aşağıdaki kriterler önemlidir:
—Anlatımda sade ve belirli bir formata uygun olursa daha iyi olur.
—Somut özellikler ön plandadır.
—Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanmalıdır.
—Makale yazarken belirli bir konu yoktur. Yazar her konuda yazabilir.
—Gazete dergi ve internette yayımlanır.
Ayrıca bilimsel standartlarda makale yazmak çok önemlidir. Örneğin çok önemli bir hipotezi ispatlasanız dahi eğer bu bilimsel makale formatına uygun değilse hiç bir bilimsel yayında itibar görmez hatta yayınlanmaz. Bu sebeple akademik kariyer sahibi insanlar makalelerini belirli bir formata uygun kalarak yazmak zorundadır.
Bilimsel bir tezi savunma amacıyla alanında uzman kişilerce yazılan bilimsel yargılar, kesin ve ispatlanabilir niteliktedir. Bu tür makalelerde anlam kapalılığı ve söz oyunlarına yer verilmez. Düşünceler açıktır ve doğrudan anlatılır.
Kelimelere temel anlamda kullanılır. Terim anlamlı sözcüklere sıkça yer verilir.
Daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatım kullanılır.
Düşünceyi geliştirme yollarından tanımlama, tanık gösterme, örnekleme, sayısal verilerden yararlanma ve karşılaştırmalara sıkça yer verilir. Alıntılardan yararlanılır; alıntı yapılan kaynak, kaynakçada gösterilir. Yapılan alıntılar uzun olmamalıdır aksi takdirde makalenin bilimsel yeterliliği tartışılır.
Başkalarına ait düşüncelerin, sözlerin, verilerin, yapıtların tümünü ya da bir bölümünü kaynak göstermeden kullanmaya intihal (aşırma) denir. İntihalin hukuki cezası vardır.
Bilimsel makaleler bir tezi araştırma verileriyle destekler. Yapılan araştırmalarda kullanılan kaynaklar, alıntılanan eserler mutlaka kaynak olarak belirtilmelidir. Özetleme ve alıntılama ancak kaynak gösterilerek yapılmalıdır.
Bilimsel makaleler; başlık, özet, giriş, yöntem, bulgular, sonuç ve tartışma, kaynakça bölümlerinden oluşur. Metnin özelliğine göre bu bölümlerden bazıları bulunmayabilir veya başlıkla belirtilmeyebilir.
Başlık: Başlık düzenlenirken kelimeler dikkatle seçilmeli, makalenin içeriğini yansıtan en az sayıda kelime kullanılmalıdır. Uygun bir başlığı olmayan makale, hedef okuyucu kitlesine ulaşmayabilir.
Özet: Metnin bütününde anlatılanların ana hatlarıyla ifade edildiği bölümdür. Araştırmanın kapsamı, amacı, araştırmada kullanılan yöntemler, elde edilen bulgular, araştırma sonunda ulaşılan sonuçlar ve metindeki anahtar kelimeler bu bölümde verilir.
Giriş: Temel bilgilerin sunulduğu bölümdür. Bu bölümde konuyla ilgili daha önce yapılan çalışmalar hatırlatılır. Bu çalışmaya neden gerek duyulduğu ortaya konur.
Yöntem: Bu bölümde araştırmada tercih edilen yöntem ve söz konusu yöntemin tercih edilme nedenleri anlatılır. Yazarın neyi, nasıl ve niçin kullandığını açıkladığı bu bölüm, konuyu bilen bir uzmanın aynı çalışmayı kendi imkânlarıyla tekrar etmesini sağlar nitelikte olmalıdır.
Bulgular: Bu bölümde araştırmada elde edilen bulgular ve bu bulguların ne anlama geldiği dile getirilir.
Sonuç ve Tartışma: Bu bölümde araştırmada elde edilen bulguların araştırmanın amaçları ile ilişkileri kurulur. Elde edilen bulgulardan birtakım nesnel genellemelere ulaşılmaya çalışılır. Ulaşılan sonuçlar, daha önce aynı veya benzer konularda yapılmış çalışmaların sonuçlarıyla karşılaştırılır. Araştırmanın bilim dünyasına katkısı belirtilir. Yapılan bilimsel çalışmayla ulaşılan sonuçların günlük hayattaki olası etkileri değerlendirilir.
Kaynakça: Makalenin sonunda, yararlanılan kaynaklar liste hâlinde gösterilir. Makalede yer alan her kaynağa, kaynakçada yer verilir; kaynakçada yer alan her kaynağa metin içinde gönderme yapılır. Kaynakça hangi bilginin hangi kaynaktan alındığını göstermez. Bunun için dipnot kullanılır veya yararlanılan kaynağın kısaltması parantez içinde verilir. Kaynakçada her kaynağa yalnız bir kez yer verilir.
Bazı makalelerde bu bölümler bulunmaz. Toplumu ilgilendiren hemen her konunun işlendiği, Türk edebiyatına Tanzimat’la birlikte Batı’dan gelen bu tür makale bir çeşit düşünce yazısı olup gazete ve dergi çevresinde gelişmiştir. Yeterli bilgi birikimi ve özgün bir üslup gerektiren bu makalelerde ele alınan konuya ilişkin değerlendirme, görüş ve öneriler kanıtlarla desteklenir. Amaç, bilgilendirme ve öğretmedir. Kişisel görüşler; giriş, gelişme ve sonuç bölümleri hâlinde, mantıksal tutarlılıkla bir araya getirilir. Gazete ve dergilerde yer alan bu yazılar, daha sonra bir araya getirilerek kitap hâlinde yayımlanabilir.
Türk edebiyatındaki ilk makale örneği, Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımlanan Mukaddime’sidir (1860). Hüseyin Cahit Yalçın’ın Fransızcadan çevirdiği , Servetifünun dergisinin kapatılmasına sebep olan Edebiyat ve Hukuk adlı makale ile Ömer Seyfettin’in Genç Kalemler dergisinde yayımlanan ,Millî Edebiyatın dil anlayışını ortaya koyan, Yeni Lisan makalesi türün tanınmış örneklerindendir.
Ziya Gökalp, Mehmet Fuat Köprülü (1890-1966), Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar, Nurettin Topçu (1909-1975), Mehmet Kaplan (1915-1986) ve Cemil Meriç (1916-1987)makale türünde eser veren başlıca yazarlardır.