Yaşanmış ya da yaşanabilecek olayların anlatıldığı kısa yazılara öykü (hikâye) denir. Hikâye anlatmaya dayalı bir sanatsal metindir. Düşündürmekten çok duygulandıran, heyecanlandıran edebi bir türdür. Bir olay; kişi, zaman ve mekân bağlamında anlatılır. Anlatım yüzeyseldir. Ayrıntılara girilmez.
Özellikleri:
- Anlatmaya dayalı bir edebi metindir.
- Kurmaca gerçekliğe dayanır.
- Kısa yazılardır.
- Olaya dayanır.
- Ayrıntılara yer verilmez.
- Kişi çözümlemeleri yoktur.
- Çevre betimlemeleri ayrıntılı değildir.
- Kişiler ana hatlarıyla verilir.
- Özellikle öyküleme ve daha az olarak betimleme kullanılır.
- Uzun yıllar “roman”türü için de bu sözcük kullanılmıştır.
- Olay,kişi,zaman ve mekan gibi yapı unsurları vardır.
- Bir anlatıcı vardır.
- Anlatıcıya göre bakış açısı değişir.
- Genellikle tek bir olay anlatılır.
- Kişi sayısı sınırlıdır.
- Kısa oldukları için anlatım yoğundur.
HİKÂYENİN YAPI UNSURLARI
Öyküler, olaya dayalı edebi metinlerdir. Öyküdeki olay; kişi, zaman ve mekâna dayandırılarak verilir. Bunların dışında çatışma, konu, tema, anlatıcı ve bakış açısı gibi unsurlar da hikâyenin oluşumunda önemlidir. Bunların hepsine birden öykünün yapı unsurları denir. Bazı öykülerde net bir şekilde verilse de bazılarında daha geri planda da verilebilirler.
- Olay: Hikâyede anlatılan yaşantı veya durumdur. Belli bir konu çevresinde var olan birden fazla olayın, sebep-sonuç ilişkisine bağlı bir biçimde oluşturduğu organik bütüne ise olay örgüsü denir. Olay örgüsü; hikâyedeki olay, kişiler arasındaki ilişkiler veya kahramanın iç çatışması sonucu ortaya çıkar. Öyküleyici metinlerde dramatik anlaşmazlık veya aykırılığa çatışma denir. Bu çatışmalar; insan ile doğa, insan ile insan, insanın kendisi, insan ile toplum vs… arasında olabilir. İyilik-kötülük, yaşlılık- gençlik, değerler- hırsızlık yapmak, zenginlik-fakirlik gibi temalar çatışma olabilir.
- Kişi: Hikâyedeki olay veya durumu yaşayanlardır. Bunlar öykünün kişi kadrosunu oluştururlar. Hikâyelerde iki farklı kişi görülebilir. Bunlardan biri “tip” diğeri ise “karakter”dir. Tip , tek bir yönüyle öne çıkan, ait olduğu sınıf veya zümrenin özelliklerini taşıyan kişiye denir. Örneğin kişinin sadece cimriliği vurgulanmıştır veya sadece kurnazlığı. Karakter ise sadece kendini temsil eder. Kişi olarak kendine özgü bütün özellikleriyle, kendisini diğer insanlardan ayıran bütün nitelikleriyle karşımıza çıkar.
- Yer (Mekân): Olayın geçtiği ortamdır. Bu ortam, olayın geçtiği zamanın özellikleri ve kişinin ruh halini yansıtır. Yer; bir sokak, bir ev, bir oda, bir okul, bir şehir, bir ülke vs… olabilir. Bazen öyküde açık olarak verilmez de okuyucunun tahminine bırakılabilir.
- Zaman: Olayın başlangıcından bitişine kadar geçen süredir. Olayın yaşandığı dönem, an veya gündür. Açıkça ifade edilen zaman ifadeleri olduğu gibi okuyucunun tahminine bırakılan zamanlar da olabilir. Örneğin “2020 yılının bir yaz günüydü.” gibi bir ifade kullanılabilir. Bunun dışında “Ev halkı uykuya hazırlanıyordu.” gibi, zamanın tam olarak verilmediği ama gece olduğu tahmin edildiği ifadelere de yer verilebilir.
HİKÂYEDE YAPI
Bir hikâye genel olarak üç bölümden oluşur. Bunlar serim, düğüm ve çözüm bölümleridir.
- Serim: Hikâyenin giriş bölümüdür. Burada genellikle kişiler tanıtılarak olayın geçeceği zaman ve mekân verilir.
- Düğüm: Olayın neden-sonuç ilişkisine göre yoğunlaştığı ve merak ögesinin doruğa çıktığı bölümdür. Olaylar iyice karışır.
- Çözüm: Hikâyenin son bölümüdür. Burada gelişmeler sona erer ve merak edilen sorular cevabını bulur.