Fiilde kullanılan kipin kendi anlamında değil de başka bir kipin anlamında kullanılmasına anlam kayması denir. Buna kip kayması veya zaman kayması adı da verilir.
Yani cümlede yüklemin çekimlendiği kiple cümlenin anlattığı kip farklıysa bu cümlede kip kayması vardır.
Aşağıda en fazla görülen kip kaymalarına örnekler göreceksiniz.
ŞİMDİKİ ZAMANDA ANLAM KAYMASI
Kullanılan kip şimdiki zaman ama anlam gelecek zaman,geçmiş zaman veya geniş zamandır.
Seneye liseyi bitiriyor. (“bitirecek” anlamında)
Her sabah saçını fönlüyorum. (“fönlerim”anlamında)
Pamuk Prenses sonunda uyanıyor. (“uyanmış” anlamında)
GENİŞ ZAMANDA ANLAM KAYMASI
Geniş zaman kipi bazen geçmiş zaman, emir kipi, şimdiki zaman veya gelecek zaman yerine kullanılabilir.
Atatürk, Büyük Millet Meclisini 23 Nisan 1920’de açar. (“açmış” anlamında)
Bu günler de geçer. (“geçecek” anlamında)
Vali Beyler evrakı hemen isterler. (istiyorlar anlamında)
Sabah en geç yedide otobüse binersin. (“bin” anlamında)
GELECEK ZAMANDA ANLAM KAYMASI
Gelecek zaman kipi, gereklilik veya emir anlamlarında kullanılabilir.
Şu gelen Ayşe olacak. (“olmalı” anlamında)
Sabah en geç sekizde bu dükkânı açacaksın. (emir)
ŞART KİPİNDE ANLAM KAYMASI
Keşke gelip beni buradan alsan. (istek anlamında)
İSTEK KİPİNDE ANLAM KAYMASI
Bazen emir vermek isteriz ama bunu daha yumuşak bir üslupla yapar ve istek kipi kullanırız.
Çimlere basmayalım. (“basmayın”anlamında)
Bu saatte toplantıda olalım. (“olun” anlamında)
EMİR KİPİNDE ANLAM KAYMASI
Emir kipi bazen istek, dilek anlamına gelecek şekilde kullanılabilir.
Allah’ım sen bana yardım et! (edesin)
Tanrım sen çocukları koru! (koruyasın)
GEREKLİLİK KİPİNDE ANLAM KAYMASI
Gereklilik kipi kullanarak da emir verebiliriz.
Bu eşyalar yarın sabah taşınmış olmalı. (“taşınsın” anlamında)
Hemen bu şehri terk etmelisiniz. (“terk edin” anlamında)
UYARI:
Anlam kayması sadece basit zamanlı fiillerde olur. Birleşik zamanlı fiillerde kip kayması olmaz. Ayrıca yüklemi isim soylu ola cümlelerde de anlam kayması olmaz. Anlam kayması anlatım bozukluğuna da neden olmaz.